مهار استرس در شب امتحان و کنکور

هر امتحانی نگرانی و اضطراب خاص خود را دارد و امتحاناتی که شکل رقابت به خود می‌گیرند نیز اغلب دلهره آور و تشویش زا هستند، با این حال وجود مقداری اضطراب قبل، یا در طول هر امتحانی طبیعی است، بنابراین وجود مقداری اضطراب نباید نگران کننده باشد، چرا که معمولا پس از شروع امتحان و تمرکز داوطلب بر روی پاسخ دادن به سوالات، به تدریج این اضطراب زایل می‌شود. البته این مطلب به ویژه برای داوطلبانی که بر مطالب امتحانی، تسلط نسبی دارند ‌بیشتر صدق می‌کند، بهرحال برای جلوگیری از تشدید استرس و تبدیل آن به یک رویداد مثبت، باید آموخت که خود را آرام کنید.
در صورتیکه داوطلب نتواند استرس و اضطراب خود را کنترل و مهار کند، بدلیل عدم امکان تمرکز بر اندوخته های علمی خود، از گرفتن نتیجه مناسب باز خواهد ماند. لذا توصیه می شود قبل از حضور در جلسه امتحان مهارتهای کنترل استرس را حتماً بیاموزید. نکته خیلی مهم که باید به آن توجه داشت، اینجاست که استرس باعث حـل مـشـکـل نـمی شــود و برعکس شما را از ادامه فعالیت صحیح باز می دارد.
اغلب، دانش‌آموزان چند هفته قبل از شروع کنکور حالاتی از خود نشان می‌دهند که گویای وجود اضطراب و نگرانی در آنهاست که متأسفانه گاه همین امر منجر به ایجاد شرایط بحرانی در خانواده و در برخی موارد باعث از بین رفتن تمام تلاش‌های ماهانه و حتی سالانه دانش‌آموز می‌شود.

علائم و نشانه‌های اضطراب
عصبی بودن، آرام و قرار نداشتن، تنش، احساس خستگی، سرگیجه، تکرر ادرار، بی‌حالی، تپش قلب، اسهال، تنگی نفس، نگرانی و دلهره، لرزش، تعریق، بی‌خوابی، اشکال در تمرکز حواس، گوش به زنگ بودن. همان‌‌طور که ملاحظه می‌کنید، تمام اینها علائمی ‌هستند که حتما همه طعم آنها را کم و بیش چشیده‌ایم اما به راستی چرا شب‌های امتحان این‌قدر طولانی و سخت می‌گذرند و چطور می‌توان این شب های پر اضطراب را به راحتی سپری کرد؟

شب امتحان، شب اضطراب
همان‌طور که قبلا اشاره شد یکی از علل اضطراب ناشی از امتحان، تسلط نداشتن بر مفاهیم درسی است. ضعف در عملکرد معلمان، تطبیق نداشتن مفاهیم کتاب های درسی با روحیات دانش آموزان و موارد دیگر، سبب جدایی دانش آموزان از کتاب‌های درسی و نگرفتن مفاهیم آموزشی می‌شود. امتحان بین دانش آموزان و معلمان به صورت یک خط قرمز در آمده است، به طوری که معلم درس می‌دهد تا فقط دانش آموز در امتحان قبول شود و دانش آموز نیز درس می‌خواند تا فقط بتواند از پس سوالات امتحان برآید و تاکیدی بر میزان یادگیری دانش آموزان وجود ندارد.
نمره ۲۰ یکی دیگر از عوامل مهم ایجاد استرس و اضطراب در دانش آموزان است. بیست، نمره‌ای است که اکثر والدین و دانش آموزان در پی آن هستند، در حالی که این نمره بیانگر یادگیری کامل از سوی دانش آموزان نیست بلکه فقط نشان می‌دهد که دانش آموز مطالب کتاب‌های درسی خود را خوب حفظ کرده است.
بیش از ۹۳ درصد دانش آموزان به دلیل تاکید فراوان خانواده و معلمان مدارس در روزهای امتحان دچار استرس و اضطراب هستند که این عامل، درصد افت تحصیلی دانش آموزان را افزایش می‌دهد و سبب عدم ارائه کامل آموخته‌های دانش آموزان می‌شود. طبق مطالعات انجام شده اضطراب ناشی از امتحانات می‌تواند تا ۷۰ درصد سبب کاهش یادگیری دانش آموزان خصوصا در مقاطع راهنمایی و متوسطه شود. اضطراب امتحان یادگیری دانش آموزان را مختل کرده و سبب بروز اختلالات رفتاری همچون تیک‌های عصبی و پرخاشگری در آنها می‌شود.

چه باید کرد؟
کاهش اضطراب شب امتحان تنها بامشارکت معلمان و والدین و خواست و اراده خود فرد امکان‌پذیر است. نکات زیر می‌تواند شما را در سپری کردن شب‌های پر اضطراب امتحان یاری کند:

سخنی با معلمان
به دانش آموزان بیاموزید که شب‌های امتحان، زمان یادگیری دروس نیست و در این شب‌ها فقط باید به مرور درس‌ها پرداخت.
باید به دانش آموزان آموخت که مدتی مانده به روز امتحان، کتاب درسی را به چند قسمت تقسیم کنند و هر روز قسمتی از آن را بیاموزند و آموخته‌های خود را در جایی یادداشت کنند تا در فرصت‌های مختلف بتوانند آنها را مرور کنند.
برنامه امتحانی را چند هفته قبل از شروع امتحانات به دانش آموزان اعلام کنید.
فاصله بین جلسات امتحان را با توجه به سختی یا آسانی دروس تنظیم کنید.
پس از تهیه برنامه امتحانی، تا آنجا که ممکن است، تغییر جدیدی در برنامه ایجاد نکنید.
محل برگزاری امتحان باید دارای تهویه مناسب، نور کافی، دمای مناسب و صندلی مناسب باشد.
محل برگزاری امتحان، باید عاری از هرگونه عوامل مزاحم از قبیل سروصدا باشد.
با دانش آموزان به صورت اطمینان بخش و امیدوارکننده در کلاس و جلسه امتحان برخورد کنید.
قبل از شروع جلسه، فاصله افراد باید رعایت شده باشد تا زمان برگزاری جلسه نیازی به جابه‌جایی و حرکت نباشد.
مراقبان نباید در حین برگزاری جلسات با یکدیگر صحبت کنند.
ابتدای جلسه امتحان، راهنمایی و توضیح کافی پیرامون آن آزمون بدهید ودر حین جلسه از توضیح اضافی که موجب حواس پرتی آنان می‌شود اجتناب کنید.
قبل از اتمام کلاس‌ها و شروع امتحانات به دانش آموزان اطمینان بدهید و آنها را از امتحان نترسانید.
به دانش آموزان بگویید سوِالات از کتاب درسی آنهاست و آنها با مطالعه کتاب‌های درسی خود به راحتی می‌توانند به سئوالات پاسخ دهند.
از ایجاد رقابت ناسالم در میان دانش آموزان اجتناب کنید.
در طرح سئوال، اصول سنجش و اندازه گیری، به خصوص سطح دشواری سئوالات را رعایت کنید.

سخنی با والدین
همه انسان‌ها اضطراب را در زندگی خود تجربه می‌کنند و این کاملا طبیعی است که مردم هنگام مواجهه با موقعیت‌های تهدید کننده و تنش‌زا مضطرب ‌شوند. اضطراب اگر در برابر عاملی حقیقی ایجاد شود، سازنده است چون فرد را از خطر دور می‌کند، اما احساس اضطراب شدید و مزمن در غیاب علت واضح، غیرعادی است و نه تنها سازنده نیست، بلکه آثار مخرب و زیانباری نیز دارد. در رابطه با اضطراب امتحان، باید نوع اضطراب بررسی شود که واقعی است یا اخلاقی. اضطراب واقعی بر اثر تسلط نداشتن بر مطالب درسی حاصل می‌شود و اضطراب اخلاقی، نگرانی از به دست نیاوردن نتیجه مورد انتظار خود یا والدین و یا معلم مربوطه است (ترس از دست دادن موقعیت و جایگاه خود.). چنین دانش‌آموزی حتی در صورت آمادگی کامل برای امتحان می‌تواند نتیجه آزمون را تحت تاثیر قرار دهد.
اغلب، دانش‌آموزان چند هفته قبل از شروع کنکور حالاتی از خود نشان می‌دهند که گویای وجود اضطراب و نگرانی در آنهاست که متأسفانه گاه همین امر منجر به ایجاد شرایط بحرانی در خانواده و در برخی موارد باعث از بین رفتن تمام تلاش‌های ماهانه و حتی سالانه دانش‌آموز می‌شود.
برخی از والدین و اولیای مدرسه گمان می‌کنند که چند هفته مانده به کنکور باید به فرزندان خود نکات و راهکارهای غلبه بر اضطراب و فشار عصبی ناشی از امتحان را بیاموزند و یا یادآوری کنند. حال آنکه در این شرایط، این رفتارها تنها باعث افزایش فشار و اضطراب می‌شود زیرا به فرزندتان این امر را القاء می‌کنید که من مطمئنم اضطراب داری و به همین دلیل راهکارهای مناسب را به تو ارائه می‌دهم؛ لذا به تمامی والدین توصیه می‌شود که به جای انجام این کار در آستانه کنکور از چندی قبل اقدام به انجام آن کنید. نکات ذیل راهکارهای مناسبی برای راهنمایی هستند.
برنامه‌ای برای فرزندتان تهیه کنید و در آن انجام آنچه تمرکز او را بر هم می‌زند را ذکر کنید و آن را برجسته کنید و با منطق نتایج منفی این امر را تفهیم کنید.
ارتباط زیاد از حد با دوستان و مکالمات طولانی مدت با تلفن فرزندتان را محدود کنید. به ‌خصوص در این میان، حضور دوستان منفی‌ باف و به ‌اصطلاح آیه یأس خوان را، مورد توجه قرار داده و آن را با قاطعیت محدود کنید.
از تنگنا قرار دادن بیش از حد فرزند در دوران درس خواندن برای کنکور و محدود کردن و حتی در برخی مواقع متوقف کردن همه شرایط عادی زندگی فرزندتان خودداری کنید. زیرا این امر باعث می‌شود که فرزندتان خود را در شرایط اضطراری و خاص احساس کند و در این حالت احساس دلهره و اضطراب به او تلقین می‌شود. از حبس کردن دانش آموز در اتاق برای مطالعه خودداری کرده و به دانش آموز اجازه استراحت و تفریح لازم را نیز بدهید.
از توقع بیش از حد و ایجاد شرایط رقابت غیر سازنده در فرزندتان خودداری کنید. به ‌طور پیوسته تبعات منفی درس نخواندن و موفق نبودن در کنکور را به او گوشزد نکنید.
او را از عملکرد اعضای خانواده مانند پدر، مادر، خواهر و برادر بزرگ‌ترش درصورت نتیجه مثبت نگرفتن از امتحانات نترسانید.
نمره ۲۰ یکی از عوامل مهم ایجاد استرس و اضطراب در دانش آموزان است. بیست، نمره‌ای است که اکثر والدین و دانش آموزان در پی آن هستند، در حالی که این نمره بیانگر یادگیری کامل از سوی دانش آموزان نیست بلکه فقط نشان می‌دهد که دانش آموز مطالب کتاب‌های درسی خود را خوب حفظ کرده است.
محیط خانواده، باید دور از تنش‌های عاطفی و مشاجره باشد. شرایط محیطی خانواده را آرام نگه دارید.
حتی المقدور برای صبح امتحان فرزندتان صبحانه مناسبی آماده کنید و به هیچ وجه او را گرسنه به جلسه امتحان نفرستید. عسل، کشمش و خرما، جزو منابع غذایی هستند که می‌توانند کالری مناسبی را در روزهای امتحان به دانش آموزان منتقل کنند.
شب امتحان، آرامش لازم را برای دانش آموزان برقرار کنید.
در ایام امتحانات باید رفت وآمدها و میهمانی های خانوادگی تعطیل یا محدود شود.
محیط فیزیکی آرام و بی سروصدایی برای مطالعه دانش آموزان فراهم کنید.
به استراحت و خواب دانش آموزان توجه کافی داشته باشید.
هنگام امتحانات، دانش آموزان نیاز به حمایت عاطفی و اطمینان بخش بیشتری دارند، در این زمینه اقدام موثر داشته باشید.
انتظارات بالا و بیش از حد توانایی فرزندتان، می‌تواند در ایجاد اضطراب و شدت آن موثر باشد. پس انتظارات خود را تعدیل کنید.
از مقایسه فرزندان با یکدیگر و با دیگران جداً پرهیز کنید.

راهکارهای کنترل استرس در کنکور و شب امتحان
۱- یاد خدا
درس خواندن، کنکور، و همه‌ی فعالیت‌های دیگر با فلسفه‌ی زندگی ارتباط دارند. یاد خدا اگر همراه با یک فلسفه‌ی زندگی روشن و آگاهانه باشد، به طور حتم در آرامش انسان مؤثر خواهدبود. انسان خدامدار، افق زندگی بسیارگسترده و وسیعی دارد و اهداف زندگی را در امور کوچک و گذرا خلاصه نمی‌کند. برای او هم شکست و هم پیروزی معنای خاصی دارد. و آنان که ایمان آورده‌اند و دل‌های‌شان به یاد خدا آرام می‌گیرد، آگاه باشید که یاد خدا آرامش ‌بخش دل‌ها است. سوره‌ی رعد آیه‌ی ۲۸
۲-    حذف افکار منفی
حذف افکار منفی نسبت به جلسه کنکور و تصور غول و هیولا داشتن از کنکور است یکی از راه¬های کاهش استرس و مهمترین راه عملی آن است. داوطلبان به جای منفی بافی و به کار بردن جمله‌هایی مانند «حتما از همان مباحثی که نخواندم، سوال خواهد آمد» و «می‌دانم که قبول نمی‌شوم» باید به خود بگویند که «من توان ذهنی و هوشی کافی برای پاسخ به سوالات را دارم و می‌توانم از پس آنها برآیم». با ایجاد اعتماد به نفس در خود و دست کم نگرفتن خود، می-توانید عامل اصلی که سبب استرس در شما می¬شود را خنثی و کم اثر کنید.
۳-     تصویر سازی ذهنی
گاهی می‌توان با به تصویر کشیدن ذهنی آن چه که ممکن است برای‌مان پیش بیاید، هم موقعیت را بهتر درک کرد و هم پیش‌بینی‌های لازم را انجام داد.
یک مثال برای کنکوری‌ها: تصوّر کنید امروز جلسه‌ی کنکور برگزار می‌شود. شمابه محل برگزاری کنکور رسیده‌اید، از در ورودی عبور کرده‌اید، وارد سالن یا مکان آزمون شده‌اید، سر جای خود نشسته‌اید، پاسخ‌نامه‌ها و دفترچه‌ی سؤالات را کنار صندلی شما و روی میز گذاشته‌اند، الآن اعلام می‌کنند که شروع کنید، نیم ساعت ازوقت آزمون می‌گذرد، یک ساعت، دو ساعت، و…، دفترچه‌ی دوم را هم تمام می‌کنید و کنار می‌گذارید، جلسه به پایان می‌رسد، از جای خود بلند می‌شوید…
می‌توانید نمونه‌هایی از این تصویر سازی ذهنی را چند بار انجام دهید تا آمادگی‌های روانی خود را برای روز و ساعت آزمون افزایش دهید اگر این فعالیت را انجام دهید در واقع جلسه‌ی آزمون واقعی برای شما یادآور و تداعی کننده‌ی تمرین‌های تصویر سازی ذهنی خواهدبود.
۴- تغذیه مناسب
در خصوص تغذیه شب کنکور، باید شب قبل از امتحان حدود ساعت ۹، غذای مقوی ولی کم حجم استفاده کنید و به اندازه کافی بخوابید و به هیچ وجه، آن شب مطالعه نکنید. همچنین، صبح روز امتحان از مواد قندی و شیرینی جات استفاده کنید. خوردن میوه‌هایی مانند سیب و موز را به‌طور پیوسته در برنامه غذایی پیش از امتحانتان بگنجانید تا سطح قند‌خون‌تان، در حد متعادل باقی بماند. سر جلسه یک بطری آب کنارتان داشته باشید تا درصورت تشنگی از آن بنوشید؛ البته سعی کنید از آب سرد استفاده نکنید.
۵- افزایش تمرکز
اگر صبح روز کنکور احساس اضطراب و نگرانی می‌کنید، به موسیقی بدون کلام آرامش‌ بخشی گوش دهید؛ این کار باعث افزایش تمرکز و آرامش شما می‌شود.
۶- الگو سازی ذهنی
اگر در هر لحظه از زمان امتحان، احساس اضطراب و نگرانی کردید، لحظاتی به افرادی که در زندگی شما الگوی قدرت و اعتماد به نفس به شمار می‌روند فکر کنید.
۷- شمارش کنید
یک روش موثر برای برخورد با موقعیت‌های استرس‌آور و کاهش استرس، شمارش تا عدد ۱۰ است. این کار به شما کمک می‌کند تا از لحاظ فکری و روانی از آن لحظه استرس‌آور دور شده و ۱۰ ثانیه به شما وقت می‌دهد تا از آن شرایط خود را رها کنید. فرض کنید این عمل «ریموت کنترل» زندگی شماست و در آن لحظه دکمه توقف آن زده شده است. وقتی به آرامی تا عدد ۱۰ شمردید، حالا دو بار دکمه Play را فشار دهید. در نتیجه در وضعیت بهتری نسبت به قبل قرار خواهید گرفت.
گروهی معتقدند که شمارش اعداد از انتها به سمت ابتدا یعنی از عدد ۱۰ به سمت عدد صفر می‌تواند نتایج بهتری برای کاهش استرس داشته باشد. شما می‌توانید امتحان کنید. کدام یک برای شما بهتر است؟ در صورتی که داوطلبی نتوانست با انجام یک باره این کار، بر اضطراب خود غلبه کند، باید دوباره این مراحل را تکرار کند، آن قدر این کار را تکرار کنید تا در زمان پاسخ‌ دهی به سوالات، احساس راحتی داشته باشید.
۸- شیئی را فشار دهید
همان‌طور که می‌دانید در هنگام استرس، تخلیه انرژی‌های اضافی انباشته شده در بدن ضروری است. گروهی این کار را با زدن ضربه یا شکستن جسمی انجام می‌دهند. گروهی عادت دارند کتاب و یا هر کاغذی که جلوی آنها هست پاره‌ کنند، ولی بهترین راه فشردن شیئی در دست‌هاست. معمولاً فشردن چیزی با دست باعث کاهش استرس و دغدغه ظاهر می‌شود. شما می‌توانید یک حلقه‌ تقویت کننده ‌مچ ‌دست همیشه همراه داشته باشید و در هنگام استرس آن را در دست خود فشار دهید. البته توأم کردن این روش با سایر روش‌ها می‌تواند اثر بخشی بهتری داشته باشد.
در صورت نداشتن حلقه تقویت‌کننده، خمیر بازی بچه‌ها نیز برای این کار بسیار مناسب است. اگر توجه داشته باشید می‌بینید که شما این عکس العمل را غیر ارادی با بازی کردن و فشردن خودکار در دست یا مچاله کردن کاغذ در دست یا ضربه زدن دست به روی میز انجام می‌‌دهید
۹- نفس عمیق بکشید
وقتی مضطرب هستید، نمی توانید به راحتی نفس بکشید و این مسأله به خودی خود تولید استرس می‌‌کند. ممکن است حتی بدون آنکه متوجه باشید نفس خود را در سینه حبس کنید. میزان اکسیژن در خون کاهش می‌‌یابد و عضلات شما منقبض می‌‌شوند. ممکن است احساس سردرد کنید و یا نگرانی شما افزایش یابد. بعد از این هرگاه احساس نگرانی کردید، نفس عمیق بکشید، و چند ثانیه هوا را در ریه های خود نگه دارید. سپس به آرامی تا ۱۰ بشمارید و هوا را آزاد کنید. نفس کشیدن غیراز داشتن اثرات حیات بخش، می‌تواند در آرام نمودن و کاهش استرس شما بسیار موثر باشد. هنگام استرس سه نفس عمیق بکشید و در فاصله هر دم و بازدم مکث لازم را حفظ کنید. دم را از بینی کشیده و بازدم را از دهان تخلیه کنید. در هنگام دم و بازدم بدن خود را کاملاً رها کرده و ذهن خود را از تمامی مسایل جدا کنید و خود را از لحاظ جسمانی و روانی آرام کنید.
۱۰- نحوه پاسخ دادن به سوالات
برای پاسخگویی به سوالات، ابتدا سوال و تمام گزینه‌ها را به دقت بخوانید و سپس گزینه صحیح را انتخاب کنید. زمانی که مشغول پاسخ دادن به یک سوال هستید از تمام قدرت تمرکز خود استفاده کنید و فقط به همان سوال فکر کنید و در فکر سوال قبلی یا بعدی نباشید. پس از پاسخگویی به هر ۱۰ سوال، شماره سوالات را چک کنید تا در پاسخنامه، جا به جا علامت نزده باشید، البته بهتر است که جواب سوالها را در دفترچه سوالات هم علامت بزنید تا چک کردن سوالات را سریعتر و راحت‌تر انجام دهید.
اگر با سؤالی روبه‌رو شدید که در نگاه اول متوجه شدید قادر به پاسخ دادن به آن نیستید چند لحظه تأمل کنید و در ذهن‌تان آن مبحث را مرور کنید و به سؤال و پاسخ‌های مشابه فکر کنید. در پیدا کردن پاسخ عجله به خرج ندهید و مطمئن باشید با دقایقی تمرکز می‌توانید پاسخ را بیابید. در صورت به نتیجه نرسیدن، آن سؤال را رها کرده و بعد از اتمام پاسخ‌دهی به سؤالات (درصورت داشتن زمان) دوباره به آن سؤال رجوع کنید.
توجه به یک نکته مهم؛ اگر در سر جلسه آزمون، پاسخ سوال یا سوالاتی را نمی‌دانید، مضطرب نشوید و مطمئن باشد که سایر داوطلبان هم پاسخ همه سوالات را نمی‌دانند و قرار نیست که شما به همه سوالهای یک درس پاسخ دهید! همچنین توجه داشته باشید که ارزش تمام سوالات یک درس با هم برابر است، پس بیهوده سر سوالاتی که در مورد پاسخ صحیح آنها مردد هستید، وقت خود را تلف نکنید.
مطمئن باشید که گزینه‌های صحیح از یک نمودار یا نظم خاصی پیروی نمی‌کنند.
پس فقط با اتکا دانش و اطلاعات خود و اطمینان از درست بودن یک گزینه، گزینه مورد نظر را در برگه پاسخنامه علامت بزنید.
۱۱- مدیریت زمان
باید در پاسخ دادن به سوالات زمان را در نظر گرفته چون یکی دیگر از ویژگی‌های مهم و ضروری برای بالا بردن کارایی، داشتن مدیریت زمان در پاسخگویی به سوالات بر حسب زمان در نظر گرفته شده برای هر درس است. به این منظور در سرجلسه امتحان حتما یک ساعت مچی همراه داشته باشید تا زمان پاسخگویی خود را تنظیم کنید.

با آرزوی موفقیت برای تمام دانش آموزانی که هدف دارند،
و برای رسیدن به هدف خود تلاش می کنند .

خودکار آبی دات کام